تبعیض بین دیه مرد و زن

شبهه: نصف بودن ارث و دیه زن در اسلام ظلم به زنان است.

پاسخ:

اوّلا، باید توجه داشت که ارث زن در احکام اسلامی همیشه نصف مرد نیست و مشهورترین مورد آن در ارث خواهر و برادر از پدر می‌باشد، بنابر این ارث زن همیشه نصف مرد نیست بلکه در برخی موارد مساوی و حتی در برخی موارد، دیه زن بیشتر است. برای مثال اگر فردی از دنیا برود و فرزند داشته باشد، پدر و مادرش یک ششم از مال او را به طور مساوی از او ارث می‌برند. و یا اگر کسی از دنیا برود و برادر و خواهر مادری داشته باشد آنان به طور مساوی از او ارث می‌برند. یا در صورتی که از میّت یک پدر و یک دختر باقی مانده باشند، پدر میّت یک ششم ارث می‌برد و بقیه مال به دختر می‌رسد. یا در صورتی که ارث میّت به نوه‌های او برسد، سهم ارث نوه‌های پسری اگرچه دختر باشند بیشتر از سهم ارث نوه‌های دختری است اگرچه پسر باشند و موارد دیگر.^[1] بنابر این ارث زن همیشه نصف مرد نیست.

ثانیا، نصف بودن ارث و دیه زن به نفع زنان است نه مردان؛ زیرا زن در زندگی هیچ هزینه‌ای حتی هزینه خودش را هم به عهده ندارد و می‌تواند از ارثیه هر طور که دلش خواست استفاده کند و یا آن را ذخیره کند ولی مرد که در برخی موارد دو برابر زن ارث می‌برد هم مسئولیت هزینه خودش را دارد هم هزینه و نفقه همسرش، هم هزینه فرزندانش و هم هزینه پدر یا مادرش را در صورتی که به او نیاز داشته باشند. اشکال کننده باید توجه داشته باشد که در قبال نصف بودن ارث زن که خالص برای او باقی می‌ماند و امتیازی هم برای او محسوب می‌شود، امتیازات دیگری نیز نظیر وجوب نفقه او بر مرد و یا حق تعیین و دریافت مهریه نیز برای او وجود دارد.

در روایت است که ابن ابى العوجاء که مردی بی‌اعتقاد به خدا و مذهب بود در زمان امام صادق علیه السلام برای تضعیف اسلام شبهات و ایراداتی وارد می‌کرد که یکی از آنها مسئله ارث بود که می‌گفت: «چرا زن بيچاره كه از مرد ناتوانتر است بايد يك سهم ببرد و مرد كه تواناتر است دو سهم ببرد؟» اين خلاف عدالت و انصاف است. اصحاب امام صادق علیه السلام این اشکال را نزد حضرت مطرح کردند که امام در پاسخ فرمود: «اين براى اين است كه اسلام سربازى را از عهده زن برداشته و بعلاوه مهر و نفقه را به نفع او بر مرد لازم شمرده است و در بعضى جنايات اشتباهى كه خويشاوندان جانى بايد ديه بپردازند، زن از پرداخت ديه و شركت با ديگران معاف است. از اين رو سهم زن در ارث از مرد كمتر شده است».‏^[2]

در مسئله دیه نیز تبعیض دیه برای زن هیچ معنا ندارد؛ زیرا خود زن از دنیا رفته و دیه برای او نفعی ندارد و به بازماندگان می‌رسد، اگر منظور از بازماندگان همة بستگان باشد، در این صورت نیز تبعیض معنا ندارد؛ زیرا بستگان هم می‌توانند زن باشند و  هم مرد(مثل فرزندان، پدر، مادر، خواهر، برادر و غیره) و اگر مراد تنها شوهرش باشد در این صورت آنچه که به شوهر می‌رسد نصف دیه هست و اگر اشکال یا ضرری باشد برای شوهر است نه زنی که از دنیا رفت. بنابر این در بحث ارث و دیه زن در احکام اسلامی هیچ ظلمی به زن نشده است.

[1] . ر.ک: سيد روح اللّه موسوى خمينى، تحرير الوسيلة، مترجم: اسلامى، على‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌، 1425 ه‍ ق‌، ج 4، ص 33-49.

[2] . محمد بن يعقوب كلينى‏، الكافي، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، تهران‏، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق‏، ج 7، ص 85.

تهیه شده در: سایت جوابگو، پژوهشگر: محسن مروتی