در مورد مهربانى با اسيران جنگى و رعايت اصول انسانى در مورد آنها روايات فراوانى از پيشوايان اسلام نقل شده است كه عظمت تعليمات اسلام را در اين زمينه نشان مى دهد:
1. در حديثى از اميرالمؤمنين(عليه السلام) مى خوانيم: هنگامى كه عبدالرحمن بن ملجم، با شمشير بر سر مبارك آن حضرت زد و او را اسير كردند، به حسن و حسين(عليهما السلام) فرمود: «اِحْبِسُوا هذَا الاَسِيرَ، وَ اَطْعِمُوهُ وَ اسْقُوهُ وَ اَحْسِنُوا اِسارَهُ»(1)؛ (اين اسير را حبس كنيد غذا و آب به او بدهيد و در اسارت با او خوش رفتارى كنيد).
2. در حديث ديگرى از همان حضرت(عليه السلام) مى خوانيم كه فرمود: «اِطْعامُ الاَسِيرِ وَ الاِحْسانُ اِلَيْهِ حَقٌّ وَاجِبٌ وَ اِنْ قَتَلْتَهُ مِنَ الْغَدِ!»(2)؛ (اطعام اسير و نيكى به او حق واجبى است، هر چند مستحق قتل باشد و بخواهى او را به قتل برسانى).
اين حكم شامل همه اسيران اعم از مؤمن و كافر مى شود، لذا در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) اين حكم با صراحت آمده است: «اِطعَامُ الاَسِيرِ حَقٌ عَلَى مَنْ اَسَرَهُ وَ اِنْ كانَ يُرادُ مِنْ الْغَدِ قَتْلَهُ فَاِنَّهُ يَنْبَغِى اَنْ يُطْعَمَ وَ يُسْقَى وَ يُرْفَقَ بِهِ كَافِراً كَانَ اَوْ غَيْرَهُ»(3)؛ (غذا دادن اسير حق مسلّم است بر كسى كه او را در اسارت دارد هر چند بخواهد او را روز بعد به قتل برساند، در اينجا نيز سزاوار است كه غذا و طعام به او بدهند و با او مدارا كنند؛ كافر باشد يا غير كافر).
در داستان اسارت ابن ملجم قاتل حضرت على(عليه السلام) روايات ديگرى است كه از نهايت لطف و محبّت آن حضرت(عليه السلام) نسبت به اسيران (اعم از اسيران جنگى و غير آنها) حكايت مى كند. از جمله در حديثى مى خوانيم:
«هنگامى كه امام على(عليه السلام) در بستر شهادت بود به فرزندش امام حسن مجتبى(عليه السلام) فرمود: فرزندم با اسيرت مدارا كن، و ترحّم نما و به او نيكى كن و نسبت به او دلسوزى نما در اين موقع امام(عليه السلام) بيهوش شد، هنگامى كه به هوش آمد، امام حسن(عليه السلام) ظرفى از شير خدمتش داد، حضرت كمى نوشيد سپس از دهان خود دور كرد و فرمود: براى اسيرتان ببريد، سپس افزود: «وَ حَقِّى عَلَيْكَ يا بُنَىَّ! اِلَّا مَا طَيَّبْتُمْ مَطْعَمَهُ وَ مَشْرَبَهُ وَ ارْفُقُوا بِهِ اِلَى حِينِ مَوْتِى وَ تَطْعِمُهُ مِمّا‌ تَأكُلَ و تُسْقِيهِ مِمّا تَشْرَبْ»(4)؛ (اى فرزندم به حقّى كه من بر تو دارم سوگندت مى دهم كه غذا و نوشيدنى او را پاك و پاكيزه قرار دهى و تا موقع مرگ من با او مدارا كن، از آنچه خودتان مى خوريد به او بدهيد و از آنچه مى نوشيد به او بنوشانيد)».
اين نكته نيز حائز اهميّت است كه آزاد كردن اسيران در برابر غرامت بايد تناسب با حال آنها داشته باشد، همان گونه كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) در مورد اسيران جنگ بدر رعايت فرمود؛ بلكه مى توان در برابر يك كار فرهنگى آنها را آزاد كرد، چنانكه در تاريخ آمده است، كه در يك اقدام مهمّ تاريخى پس از جنگ بدر از سوى پيامبر(صلى الله عليه وآله) اعلام شد كه آن افراد از اسيران جنگى كه باسوادند مى توانند در برابر تعليم خواندن و نوشتن به ده نفر از اطفال مسلمانان آزاد شوند(5) اين در حالى بود كه بعضى ديگر در برابر آزادى خود، چهار هزار درهم پرداخته بودند و افراد نيازمند و فقير بدون پرداخت فديه آزاد شدند.(6)