برای مردگان چه اعمالی انجام بدهیم؟

پاسخ: با توجه به اهميت و خطر حق الناس، روشن است اولين و مهمترين كاري كه بايد براي متوفي انجام داد پرداخت ديون و حقوقي است كه جنبه حق الناس دارد و بر گردن او مي‏باشد. و در درجه دوم بايد آنچه كه جنبه حق اللّه دارد و او آنها را ترك كرده انجام داد. نمازها و روزه‏ها و حج و زكوة و... را كه بر گردن او است به نيابتش انجام دهيم و يا براي انجام آنها اجير بگيريم. سومين عملي كه بايد براي مردگان انجام داد، طلب آمرزش و رحمت براي او، و ياد آنها و به زيارتشان رفتن و انجام اعمال مستحبي براي آنها است.

نقل بعضي روايات در اين زمينه فوايد و درسهاي فراواني دارد:     قال الصادق عليه السلام: «يدخل علي الميت في قبره الصلوة و الصوم و الحج و الصدقة و البرّ و الدعاء، و يكتب أجره للذي يفعله و للميت»    بحار ج 82 ص 62 حديث 2.    امام صادق عليه السلام فرمود: در قبر بر مرده نماز و روزه و حج و صدقه و نيكي و دعا وارد مي‏شود (ثواب اينها به او مي‏رسد) و اجر اين اعمال هم براي كسي كه انجام داده است نوشته مي‏شود و هم براي مرده.    

در حديث ديگري راوي از امام صادق عليه السلام پرسيد: آيا از طرف مرده برايش نماز بخوانيم؟ حضرت فرمود: «    نعم، حتي انّه ليكون في ضيق فيوسع اللّه عليه ذلك الضيق، ثمّ يوتي فيقال له خفّف عنك هذا الضيق بصلوة فلان أخيك عنك... »    همان ص 62 حديث 1.    حضرت فرمود: بلي (برايش نماز بخوانيد) چون مرده گاهي در تنگي و گرفتاري قرار دارد؛ پس خداوند بر او وسعت و گشايش مقرر مي‏فرمايد. آنگاه به او گفته مي‏شود اين گرفتاري و تنگي به خاطر نمازي كه فلان برادرت از سوي تو خواند برطرف شد.    

در حديثي آمده است كه پيامبر اكرم صلي اللّه عليه و آله فرمود: «براي مردگان هديه بفرستيد. گفتم: هديه اموات چيست يا رسول اللّه؟ فرمود: صدقه و دعا. فرمود: ارواح مومنين هر جمعه به آسمان دنيا مي‏آيند و در مقابل منزلها و خانه‏هاي خود قرار مي‏گيرند و هر يك با آوازي حزين و گريان ندا مي‏كنند: اي خانواده من! و اي فرزندان من و اي پدر و اي مادر من، خويشان من! به وسيله آنچه در دست ما بود و اكنون بدبختي و حساب آن بر ما است و سودش براي غير ما با اموال خودمان به ما توجهي كنيد و از آن در راه ما بدهيد. خدا شما را رحمت كند. و هر يك از آنان به خويشاوندان خود ندا مي‏دهند: بر ما به وسيله يك درهم يا يك قرص نان يا يك لباس كه در راه ما انفاق مي‏كنيد توجه كنيد، تا خداوند از لباس بهشت بر شما بپوشاند. سپس پيامبر(ص) گريست و ما نيز همراه او گريستيم و بر اثر شدت گريه، پيامبر قادر بر سخن گفتن نبود. آنگاه فرمود: اينها برادران ديني شما هستند، كه بعد از آنكه در شادي و نعمت مي‏زيسته‏اند اينك خاك و پوسيده شده‏اند. اينان اكنون ندا مي‏دهند: واي بر ما! مي‏گويند: اگر ما آنچه در دست داشتيم در راه خدا و رضاي او انفاق مي‏كرديم هرگز محتاج شما نبوديم، پس با حسرت و پشيماني بر مي‏گردند و ندا مي‏دهند: در صدقه دادن براي اموات شتاب كنيد.»    جامع الاخبار ص 169 فصل 134.   

گاهي بازماندگان اعمالي انجام مي‏دهند كه اگر براي مرده زيان نداشته باشد، فايده‏اي هم ندارد، از قبيل برگزاري مجالس بر اثر چشم و هم چشمي، يا گريه و زاري و لطمه به خود زدن كه بعضي اوقات منجر به ارتكاب حرام و حتي تعلق كفاره مي‏شود و ميت را نيز در تنگنا قرار مي‏دهد. پيامبر اكرم(ص) از كنار قبري عبور مي‏كردند كه شخصي را در آن دفن كرده بودند. بستگان متوفي در كنار قبر گرد آمده و براي او گريه مي‏كردند. حضرت به آنها فرمود: «    ركعتان خفيفتان ممّا تحتقرون أحبّ الي صاحب هذا القبر من دنياكم كلّها»    ميزان الحكمة ج 8 ص 13.    دو ركعت نماز كوتاه و سبك كه شما آن را كوچك مي‏شماريد براي صاحب اين قبر بهتر است از همه دنياي شما.